Een reis in het verleden met verrassende vergezichten
Buitenplaats Alsemgeest
Inleiding
Op de pagina over de
oorsprong van de naam Alsemgeest wordt de relatie gelegd tussen de oorsprong van de naam Alsemgeest en de buitenplaats met die naam.
Op deze pagina vind je meer details over de buitenplaats zelf.
Onderaan de pagina staat een afbeelding waarin te zien is hoe het Alsemgeest-gebied er in de verschillende periodes uitzag.
 Buitenplaats Alsemgeest  Buitenplaatsen Alsemgeest en Zuijd Wint  Advertentie 's Gravenhaegse courant uit 1729  Buitenplaats Zuijdwind met daarachter de toren van 's-Gravenzande   Hierboven 2 afbeeldingen van Aert Schouman geschilderd vanaf huis Alsemgeest  Haardplaat uit de schouw in het huis Alsemgeest  Alsemgeestgebied tot en met de herenweg (kaarten uit 1611 en 1712)  Fraai detail uit de koopakte van 1762  Kaart uit 1810 met de buitenplaats Alsemgeest  Mr Cornelis Bastiaan Nederburgh  Het restant van de buitenplaats Alsemgeest in 1997  Het laatst bewaard gebleven gebouw van de buitenplaats Alsemgeest |
Buitenplaatsen in Zand Ambacht en 's-Gravenzande Een duidelijke plattegrond van de buitenplaats Alsemgeest is gevonden op de kaart uit 1712 van Nicolaus Samuelis Cruquius. Op deze kaart staan meerdere buitenplaatsen vermeld en de grootste daarvan is de buitenplaats of hofstede 'Alsemgeest' gelegen aan de Maasdijk in Zand Ambacht.'s-Gravenzande en Zand Ambacht moeten in die tijd een hele aantrekkelijke omgeving zijn geweest voor vooraanstaande families, met al die buitenplaatsen, gelegen in barokke parken en zo vlak aan de kust. In de gouden eeuw - de 17e eeuw - kochten adel, rijke handelaren en reders buitens in een aantrekkelijke omgeving op het platteland. Vaak waren dat land- of tuinbouwgronden met boerderijen waarop de landeigenaren dan een landhuis lieten bouwen. De welstand van de eigenaren kwam tot uitdrukking in vaak kapitale landhuizen, barokke parken met beeldengroepen, zonnewijzers, vijvers, terrassen en gazons. De afbeeldingen van de buitenplaats Zuijd Wint, vlakbij de Hofstede Alsemgeest, geven een indruk van het leven op de buitenplaatsen, ook wel hofstedes genoemd. Beschrijving van de buitenplaats Alsemgeest In documenten uit 1721 is terug te vinden waaruit de buitenplaats Alsemgeest bestond:Een mooie, zeer plezierige hofstede en woningen, genaamd Alsemgeest, gelegen in Zandambagt even buiten de stad 's-Gravenzande. De Hofstede bestond uit een zeer royaal Herenhuis, een tuinmanswoning, twee koetshuizen en een stalling voor zes paarden. Daarnaast had de hofstede boomgaarden, moestuinen, plantage, dreven, lanen, sterrenbossen. Tot de hofstede behoorden ook diverse 'partijen wei', landbouw- en geestgronden, sloten en wallen. Een sterrenbos is een bos met paden die vanuit een middelpunt straalsgewijs naar de uiteinden lopen. Op de kaart van Cruquius is de vorm van de ster ook goed te zien. In 1721 had het landgoed een grootte van ongeveer 50 morgen. (Een morgen is een oud-Nederlandse oppervlaktemaat gebaseerd op een gebied dat in een ochtend kon worden geploegd. Een morgen was meestal iets minder dan een hectare groot.) Onderdeel van het landgoed was bij de koop in 1676: een laantje 'toecomende Sijne Hoochheyt de heere prince van Orange'. Deze laan werd de oprijlaan van de buitenplaats (nu de Alsemgeestlaan) en zal een zekere status en aanzien aan bewoners en buitenplaats hebben gegeven. Zie ook hieronder "Vermeldingen van de buitenplaats" met advertenties waarin de buitenplaats zeer uitgebreid beschreven is. In een akte uit 1766 wordt de ligging van de buitenplaats beschreven:
Het lijkt erop dat het grote huis van de hofstede tussen 1805 en 1807 is gesloopt. In 1807 wordt namelijk geen hofstede, maar een 'bouwmans-woning' te koop gezet op de grond van de'geamoveerde' (gesloopte) buitenplaats Alsemgeest. Wat nu rest van de buitenplaats is één gebouw, dat als woonhuis wordt gebruikt (zie afbeelding). Het is niet bekend of het gebouw wat nu nog staat in 1721 een onderdeel was van het grote herenhuis, de tuinmanswoning of van de koetshuizen. Tegenwoordig zijn alleen de contouren van het vroegere gebied nog goed te zien. Zie hiervoor de 'Alsemgeestlaan' Schilderde Aart Schouman vanaf het huis Alsemgeest? De in Dordrecht geboren kunst- en behangselschilder Aart Schouman (1710-1792) heeft veel afbeeldingen gemaakt van de buitenplaats Zuijdwind (vlakbij het huis Alsemgeest) en van de omgeving. Deze schilder geeft een mooi beeld van het leven op de buitenplaatsen in en om 's-Gravenzande.Links een afbeelding van Zuijdwind: De achterkant van het huis met daarachter de toren van 's-Gravenzande. De afbeelding geeft een indruk van een buitenplaats in die tijd. Schouman heeft rond 1777 ook vergezichten van 's-Gravenzande geschilderd en deze lijken vanaf de buitenplaats Alsemgeest geschilderd te zijn. Misschien vanaf het dak. De haardplaat uit de schouw in het huis Alsemgeest De haardplaat (zie de afbeelding links) is een overblijfsel van de eens zo statige buitenplaats. De haardplaat is nu in het bezit van het Westlands Museum.Op de haardplaat is Vrouwe Justitia afgebeeld en dat kan te maken hebben met het beroep van de eerste eigenaar van de buitenplaats, Johan Laurentius, die advocaat was voor het Hof van Holland. Opvallend is het vermelde jaartal: 1653. Dit jaartal kunnen we niet linken aan Johan Laurentius, die in dat jaar pas 12 jaar oud was. Ook is het jaar 1653 niet het jaar van het ontstaan van de buitenplaats, omdat Johan Laurentius 16 jaar later, in 1669, daar zijn eerste grondaankopen deed. Misschien heeft het iets te maken met het ontstaan van de naam Alsemgeest. Heeft landbouwer Joris Leendertsz zijn huis toen de naam 'Alsemgeest' gegeven en is hij zich toen Joris Leendertsz van Alsemgeest gaan noemen? Een andere verklaring voor de haardplaat en het jaartal is dat de woning van Joris Leendertsz in die tijd ook gebruikt kan zijn als rechthuis van Zandambacht. De eigenaren van de buitenplaats Johan Laurentius en Lidia van Bleijswijck (vanaf 1669) In 1669 koopt Johan Laurentius, een vermogende advocaat voor het Hof van Holland land bij de woning "Den Alsemgeest", land dat in 1658 nog eigendom was van Joris Leendertsz van Alsemgeest.Daarnaast koopt Laurentius in 1669 in hetzelfde gebied ook ander land waarop Alsemgeesten en aanverwanten hebben gewoond. Jannetje Harpertsdr. van der Helm, de weduwe van Joris en inmiddels ook weduwe van Cornelis Theunis Verheul verkoopt dan huis, bijhuis, schuren, twee duivenkasten, hooibergen en land aan Johan Laurentius. Opvallend is, dat twee duivenkasten worden verkocht. Het recht van duivenhouderij was in Holland in het algemeen voorbehouden aan de adel. Met deze kopen in 1669 startte de vorming van de grote buitenplaats ‘Alsemgeest’. Misschien dat Johan Laurentius en zijn vrouw Lidia Fransdr van Bleijswijck eerst het huis zelf gebruikt hebben als buitenverblijf. Zeven jaren na de eerste aankopen, in 1676, wordt gestart met koop van omliggende landerijen. Na de dood van Johan Laurentius in 1680 doet Lidia nog 5 aankopen in het gebied. En het is heel aannemelijk dat Lidia uiteindelijk de bouwvrouwe is van de grote buitenplaats met sterrenbos. Lidia is overleden in 1696 en was toen ook weduwe van Urbanus Jansz Brontgeest. Het is nog niet bekend wanneer het landgoed naar een volgende eigenaar is overgegaan. Mr. Adriaan Breur (eigenaar <1712 tot en met zijn overlijden in 1720) In 1712 staat Mr. Adriaan Breur vermeld als eigenaar.Mr. Adriaan Breur is geboren in 1643 of 1644 en te Den Haag overleden op 5-11-1720. Adriaan was advocaat van de Hof van Holland, landsadvocaat bij de Staten-Generaal (1716-1720) en behoorde tot de vaste kern van een aantal juridische adviseurs van Maria Louise van Hessen-Kassel, de moeder van stadhouder Willem IV. In zijn testament heeft Adriaan het buitenhuis nagelaten aan de Remonstrantse kerken. Die verkopen de hofstede in september 1721. Het buitenverblijf, groot circa 50 morgen land wordt verkocht voor 13.100 carolus guldens. Daarnaast worden nog 1.427 guldens betaald voor rantsoenen en andere zaken. Jan Pieter Ravens (eigenaar van 1721 tot en met 1766) Jan Pieter Ravens wordt in 1721 eigenaar van 'Alsemgeest' en in datzelfde jaar wordt hij door de hiervoor genoemde Maria Louise, de moeder van stadhouder Willem IV, benoemd als verpachter van de tienden in het Westland. Hij woonde in Den Haag en had meerdere eigendommen in het Westland. Jan Pieter wordt vermeld als secretaris van een diplomaat in het Verenigd Koninkrijk. In 1729 en 1731 wil Jan Pieter het landgoed verkopen. Zie de afgebeelde advertentie links en de advertentietekst onder Vermeldingen van de buitenplaats.Op maandag 4 juni 1731 wordt het op de veiling in 'den Nieuwen of Kloveniers Doelen' aangeboden. De verkoop is kennelijk niet gelukt omdat Jan Pieter Ravens de buitenplaats met ingang van mei 1732 te huur aanbiedt. In 1734 en 1735 wordt het weer te huur aangeboden. In 1762 is Jan Pieter Ravens nog eigenaar van de buitenplaats. In de akte uit 1766 wordt hij vermeld als stadhouder en griffier van zijnen doorluchtige hoogheid en leenheer van Polanen. Jan Pieter splitst het buitengoed. In beide verkoopaktes wordt de begrenzing van de hofstede Alsemgeest aangegeven. In 1762 verkoopt hij land aan de heer Frederik Christoffel Willem Lodewijk Grave van Bijland en in 1766 verkoopt hij de hofstede en de woningen aan de Heer Gerlang Jan Doijs, Baron van der Does, heere Van Langevelt. Frederik Christoffel Willem Lodewijk, Grave van Bijland (eigenaar vanaf 1762 van een stuk land dat tot de buitenplaats behoorde) Frederik is geboren op 20 augustus 1719 te Nijmegen en overleden op 29 augustus 1789 te Beest. Hij was een telg uit een oud Nederlands adellijk geslacht en rijksgraaf van Bylandt. Op het moment dat Frederik het land kocht was hij kolonel van een regiment infanterie. Op 22 juni 1779 werd hij generaal-majoor. De naam zoals deze hier staat is de naam in de koopakte. Van Bijland wordt het meest als Van Bylandt geschreven.Frederik koopt in 1762 een partij geest- en weiland in Zand Ambacht. Het land lag ten oosten van de Heereweg, ten westen van het land van Pieter Jan Ravens (het verkochte land lag op de noord-oosthoek van de hofstede Alsemgeest). Een gedeelte van het land van Pieter Jan Ravens is aspergeland. Van de gehele Geest gaat drie-vierde naar Frederik en een kwart blijft in het bezit van Pieter Jan Ravens. Frederik moet zorgen voor overpad (het recht van anderen om zijn land over te steken) en voor behoorlijke afschutting. Hij moet bovendien zorgen voor een dam in de sloot aan de weg ten behoeve van de laan van Jan Pieter. Voor het toch behoorlijk grote stuk land betaalt Frederik zeshonderd guldens. In het stuk land dat Frederik koopt ligt ook de laan die toebehoorde aan "zijn doorluchtige hoogheid" (zie hiervoor de "andere (koninklijke) erfseigenaren). Gerlag Jan Doijs, baron van der Does, heere van Langevelt (eigenaar van de buitenplaats vanaf 1766) Gerlag (ook geschreven als Gerlach) is geboren in Den Haag op 13 juli 1731, overleden te Den Haag op 27 juli 1810. Gerlag is heer van beide Noordwijken, Langeveld, Offem e.a. Hij was in 1744 student te Leiden. Zijn carriere begon hij als raad in het Hof van Holland, daarna was hij president van de Rekenkamer, hoogheemraad van Delfland, beschreven in de ridderschap van Holland. In 1790 werd hij door de Staten Generaal verkozen tot lid der commissie van toevoorzicht over de Indiën.Op 1 februari 1766 wordt Gerlag eigenaar van de hofstede en woningen met de naam Alsemgeest. De buitenplaats heeft dan een oppervlakte van 46 morgen. De hofstede wordt gekocht voor achtienduizend gulden. Jacobus Mersen, heer van Nieuwvliet en Maasbree (eigenaar van de buitenplaats vanaf 1785 tot zijn overlijden in 1807) De buitenplaats heeft in 1797, 1798, 1803 en 1805 te koop heeft gestaan. In 1798 wordt de hofstede zelfs op veilingen aangeboden, maar dat is mislukt. In die tijd zal waarschijnlijk de ontmanteling van het park (sterrenbos) en de verkaveling naar landbouwpercelen zijn begonnen. Jacobus Kloosterman, tuinman, wordt in oktober 1795 vermeld bij de verkoop van enige essen-, iepen- en eikenbomen. In 1805 worden diverse bomen ("van differente groote en ouderdom, en waaronder vele zeer geschikt tot Lanen") te koop aangeboden.Bij zijn overlijden in 1807 was de oprijlaan veranderd in een akker en stond er verder alleen nog een boerderij, 'bestaande in vier benedenvertrekken, twee opkamers, zolders en twee kelders, benevens een wagen-schuur, en stallinge voor 6 paarden, met een arbeiderswoning erbij. Het terrein bestond uit 'ruym 18 mergen zoo teel- als boomgaard-lant met zijn muragie en lootz (...) alles behoord hebbende tot de geweesene buyteplaats Alsemgeest. De boerderij Dijkzigt bestond in 1807 uit een woonhuis, koeienstal, 'thuinmans-woninge, schuuren, stallinge en verdere getimmerten, staande op den grond van de geamoveerde (gesloopte) buitenplaats Alsemgeest'. Mr Cornelis Bastiaan Nederburgh (eigenaar tot en met 1865) Geboren te Voorburg 14 September 1790, overleden te Warmond 22 Februari 1865. Cornelis heeft in Leiden rechten gestudeerd (1807-1810). Hij werd advocaat te Naaldwijk en in 1811 griffier bij het vredegerecht aldaar en in 1816 vrederechter. Op 16 Juni 1827 werd hij in het kiesdistrict Naaldwijk door de eigenerfden tot lid der Provinciale staten van Holland gekozen. Daar werd hij lid van Gedeputeerde staten en als Statenlid ging hij na de splitsing van de provincie Holland in 1840 ook naar Zuid-Holland over. Op 7 Juli 1842 volgde zijn verkiezing tot lid van de Tweede Kamer. Hij werd 6 Juli 1848 met 39 stemmen herkozen tegen 37 op Thorbecke. Op 1 Juni 1849 werd hij voor het district Naaldwijk weer tot Gedeputeerde gekozen in de Provinciale staten. Op 3 September 1850 werd hij na de invoering van de Provinciale wet herkozen, maar nu in het district 's-Gravenhage en ook weer als Gedeputeerde. In 1852 werd hij toegewezen aan het district Vlaardingen, waarvoor hij geregeld tot zijn overlijden zitting hield. Hij verhuisde in 1852 van Naaldwijk naar Warmond. Hij huwde in 1825 jonkvrouw Clementia Cornelia Elisabeth Gevers bij wie hij 2 zonen had.Een zoon van Cornelis schrijft in 1865 twee brieven aan zijn broer Sebastiaan Cornelis Herman Nederburgh, Inspecteur van Financiën te Batavia. In de eerste brief van 4 mei schrijft hij dat de verkoop van Alsemgeest en het andere land na het overlijden van hun vader onvermijdelijk is. De hypotheken die daarop kleven zijn aanzienlijk en bedragen f 20.000,--. De schrijver van de brief heeft met de notaris de huurders bezocht en dat was niet aangenaam, omdat hij alles behalve welkom was. Hij schrijft: "Het resultaat was dat Jan Pot en van der Lingen met December e.v. (eerstvolgend) moeten opkrassen; de overigen met december 1867. Na afloop der verkoop zal ik U omstandig berigten mede delen." In de brief van juli 1865 schrijft hij dat 'Alsemgeest' op de 12e van die maand is verkocht voor f. 39.000,--. De rente van het geld dat overblijft na aflossing van de hypotheek is - met het geld van een tante en van zijn broer - voldoende om zijn moeder op behoorlijke voet te laten leven. "De meeste huurders zullen vermoedelijk wel kunnen blijven behalve Jan Pot en Van der Lingen, wier tuinen gekocht zijn door personen die zezelve gebruiken zullen. De huizen op Oostduin zijn gekocht door de timmerman Eendenburg en den metselaar Lalleman, zoodat van der Hout ook wel zal kunnen blijven wonen. De tuinen van Van der Hoeven, Oversloot en ’t Hart zijn, de twee eersten door eene Krouwel, de laatste door ’t Hart zelve gekocht". Andere (koninklijke) erfeigenaren Voor een gedeelte is het gebied waarop de hofstede staat eigendom van andere eigenaren en daarvoor moet dan ook erfpacht betaald worden door de eigenaren van 'Alsemgeest'. In 1721 en 1762 moet per jaar twee gulden betaald worden aan de nalatenschap van zijne majesteit van Groot-Brittannië voor een laantje. Vermoedelijk hetzelfde laantje dat in 1676 nog toekwam aan de Prins van Oranje.Per jaar moet dan ook zesendertig gulden betaald worden aan Cornelia Isaaks Eijckeman, huijsvrouw van Jan van den Bosch. Vermeldingen van de buitenplaats
Rotterdamsche Courant van 3 april 1843: OPENBARE VERKOOPING van PAARDEN, HOORNVEE, OVERLOOPER-VARKENS, RIJTUIKENS, BOUW- en MELKGEREEDSCHAPPEN. Bij biljetten nader omschreven, op Dinsdag, den 25 April 1843, des voormiddags ten 10 ure, in of bij de Woning Alsemgeest, nabij en in de Gemeente 's Gravezande. Alles op den verkoopdag, des morgens van 8 tot 10 uren, ter plaatse voormeld, voor een ieder te zien. |
Heb je aanvullingen, verbeteringen, vragen en/of foto's? Neem contact op. Wij horen graag van je!
Je kunt gegevens overnemen van de site als je de bron vermeldt.
Vanwege het auteursrecht op diverse documenten kun je afbeeldingen niet overnemen.